رنگ چشم نوزاد: از تولد تا مشخص شدن رنگ واقعی

رنگ چشم نوزاد همیشه یکی از موضوعات هیجان‌انگیز برای والدین است. معمولا این رنگ در ابتدا با رنگ نهایی متفاوت است و عواملی مثل ژنتیک و میزان ملانین در عنبیه روی آن تاثیر می‌گذارند. به همین خاطر، این سوال که «رنگ چشم نوزاد کی مشخص میشه» ذهن اکثر والدینی که نوزادانشان تازه متولد شده، درگیر می‌کند. در این مطلب به طور کامل به نحوه شکل‌گیری، عوامل تاثیرگذار و تشخیص رنگ چشم نوزاد می‌پردازیم.

رنگ چشم نوزاد

رنگ چشم یکی از ویژگی‌های زیبا و منحصر به فرد هر انسان است که از ترکیب ژنتیک، ساختار عنبیه و میزان رنگدانه ملانین شکل می‌گیرد. این رنگ در بدو تولد اغلب روشن‌تر از حالت نهایی است و این تغییر، امری طبیعی و شایع محسوب می‌شود. دلیل اصلی این تغییر، میزان رنگدانه یا ملانین در عنبیه چشم است. ملانین مسئول رنگ قهوه‌ای یا تیره چشم به شمار می‌رود و اگر مقدار آن کم باشد، چشم‌ها آبی، سبز یا خاکستری دیده می‌شوند.

همچنین میزان و توزیع این رنگدانه باعث می‌شود که رنگ چشم‌ها از تولد تا چند ماه یا چند سال بعد تغییر کند. در نوزادان تازه متولد شده، به دلیل جمع نشدند ملانین در عنبیه به حد کافی، اغلب چشم‌ها روشن به نظر می‌رسند. با گذشت زمان و فعال شدن تولید ملانین، رنگ چشم به سمت تیره‌تر شدن حرکت می‌کند و رنگ واقعی نوزاد مشخص می‌شود.

ژنتیک و وراثت چشم: چرا چشم پدر و مادر همیشه معیار نیست؟

تعیین رنگ چشم نوزاد تنها به رنگ چشم پدر و مادر محدود نمی‌شود و در واقع فرآیندی پیچیده و چندسطحی است که تحت تأثیر ژنتیک گسترده‌تر و ترکیب ژن‌های مختلف والدین و حتی اجداد قرار دارد.

ژن‌های غالب و مغلوب و نحوه تعامل آن‌ها با یکدیگر می‌تواند باعث این شود که چشمان نوزاد به رنگ غیرمنتظره‌ای با والدین متفاوت باشد، برای مثال حتی اگر هر دو والد چشم آبی داشته باشند، ممکن است چشم کودک به رنگ قهوه‌ای، سبز یا خاکستری شود و برعکس.

علاوه بر ژن‌های مستقیم والدین، ویژگی‌های ژنتیکی دورتر در خانواده نیز می‌تواند بر رنگ چشم تأثیر بگذارد، بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که این رنگ دقیقاً مشابه والدین خواهد بود. این پیچیدگی ژنتیکی باعث می‌شود هر کودک رنگ چشم منحصر به فرد خود را داشته باشد.

رنگ چشم نوزاد کی مشخص میشه؟

به طور کلی، رنگ عنبیه در دو مرحله تثبیت و نهایی می‌شود و روند تغییر آن بسته به عوامل ژنتیکی و میزان ملانین ممکن است متفاوت باشد.

1- بازه زمانی معمول تغییر: ۶ تا ۱۲ ماه اول

اکثر نوزادان تغییرات اصلی در رنگ چشم خود را طی شش تا دوازده ماه اول زندگی تجربه می‌کنند. در این بازه، ملانین به تدریج افزایش پیدا می‌کند و رنگ چشم روشن به رنگ نهایی نزدیک‌تر می‌شود.

2- تغییرات جزئی تا ۲–۳ سالگی

در برخی کودکان، فرآیند نهایی شدن ویژگی ظاهری چشم نوزاد، البته به صورت تغییرات جزئی تا دو یا سه سالگی نیز ادامه دارد. این تغییرات معمولاً کمتر از تغییرات اولیه هستند و رنگ اصلی چشم در اغلب موارد تا سن سه سالگی تثبیت می‌شود.

آیا می‌توان تشخیص رنگ چشم نوزاد را زودتر از نهایی شدن تغییرات انجام داد؟

تشخیص رنگ چشم نوزاد در هفته‌ها یا ماه‌های اول دقیق نیست و تنها می‌توان حدس تقریبی زد. چند نکته مهم در این زمینه عبارت‌اند از:

• نوزادانی که چشم‌های روشن دارند، ممکن است رنگ چشمشان در ماه‌های بعد تیره‌تر شود.
• نوزادانی که از ابتدا چشم‌های تیره دارند، احتمال اینکه رنگشان ثابت بماند بیشتر است.
• ژنتیک، میزان ملانین و حتی نور محیط بعد از تولد، همگی در مشخص شدن رنگ چشم نوزاد نقش دارند.

بنابراین والدین باید صبور باشند و اجازه دهند فرآیند طبیعی رشد ملانین، رنگ واقعی چشم کودک را مشخص کند.

عوامل مؤثر بر رنگ چشم نهایی نوزاد

رنگ نهایی چشم نوزاد تحت تأثیر چند عامل کلیدی قرار دارد که آشنایی با آن‌ها به والدین کمک می‌کند تا تغییرات را بهتر درک کنند:

ژنتیک والدین و اجداد

ترکیب ژن‌ها از پدر و مادر و حتی اجداد بر ظاهر چشم تأثیر می‌گذارد. برخی رنگ‌ها مانند قهوه‌ای غالب‌تر هستند و احتمال بیشتری برای تثبیت دارند، در حالی که رنگ‌های روشن‌تر مانند آبی یا سبز تحت تأثیر ژن‌های متنوع ممکن است تغییر کنند.

میزان و زمان تولید ملانین

همانطور که گفته شد، ملانین رنگدانه اصلی است که رنگ چشم را تعیین می‌کند. با افزایش و توزیع این رنگدانه در عنبیه، رنگ چشم روشن ممکن است تیره شود و رنگ واقعی تثبیت شود.

نور و محیط

نور نیز می‌تواند تأثیر کوچکی بر ظاهر رنگ چشم داشته باشد. تابش نور به عنبیه باعث فعال شدن ملانین و تغییر رنگ تدریجی می‌شود، هرچند تاثیر ژنتیک و ملانین نسبت به نور، بیشتر است.

نقص‌های ژنتیکی و بیماری‌هایی که رنگ چشم نوزاد را تحت تأثیر قرار می‌دهند

در برخی موارد، اختلالات ژنتیکی یا بیماری‌های نادر می‌توانند رنگ چشم نوزاد را متفاوت کنند و روند طبیعی تغییر رنگ را تحت تأثیر قرار دهند. این اختلالات ژنتیکی عباتند ار:

زالی یا آلبینیسم (Albinism)

آلبینیسم یک اختلال ژنتیکی نادر است که باعث می‌شود بدن نتواند ملانین کافی تولید کند. در این شرایط، نه تنها رنگ چشم بلکه رنگ پوست و مو نیز بسیار روشن است. چشم‌های نوزاد ممکن است آبی خیلی روشن، خاکستری، یا حتی صورتی/بنفش به نظر برسند و معمولاً تغییرات طبیعی رنگ چشم در ماه‌ها یا سال‌های اول زندگی رخ نمی‌دهد. علاوه بر این، کاهش ملانین می‌تواند بر بینایی کودک نیز تأثیر بگذارد و مشکلاتی مثل حساسیت به نور یا تاری دید ایجاد کند.

آلبینیسم چشمی (Ocular Albinism)

در برخی کودکان، تنها چشم‌ها تحت تأثیر آلبینیسم قرار می‌گیرند و پوست و مو ظاهری طبیعی دارند. در این حالت هم رنگ چشم بسیار روشن است و مشکلات بینایی ممکن است دیده شود، حتی اگر ظاهر کودک کاملاً طبیعی به نظر برسد.

سندروم واردن‌بورگ (Waardenburg Syndrome)

این اختلال ژنتیکی نادر باعث تغییر رنگ چشم، مو و پوست می‌شود. مثلا طی این اختلال، احتمال دارد یک چشم آبی و دیگری قهوه‌ای باشد یا عنبیه‌ها، رنگی غیرمعمول داشته باشند. علاوه بر تفاوت رنگ چشم، ممکن است فرد مشکلات شنوایی نیز وجود داشته باشد.

با آگاهی از این اختلالات، والدین می‌توانند تغییرات غیرمعمول رنگ چشم را بهتر درک کنند و در صورت نیاز چکاپ تخصصی چشم یا مشاوره ژنتیک را انجام دهند. این آگاهی کمک می‌کند تا انتظار والدین واقع‌بینانه باشد و هر گونه اقدام لازم برای سلامت چشم کودک به موقع انجام شود.

اشتباهات رایج در تشخیص رنگ چشم نوزاد

والدین اغلب تصور می‌کنند، چشم نوزاد به همان رنگی که در بدو تولد بود باقی خواهد ماند،، اما این تصور کاملاً اشتباه است. برخی نکات مهم که باید در نظر گرفته شود عبارت‌اند از:

• رنگ روشن چشم در بدو تولد ممکن است بعداً تیره شود.
• رنگ‌های تیره معمولاً کمتر تغییر می‌کنند.
• پیش‌بینی دقیق رنگ چشم کودک قبل از ۶ تا ۱۲ ماهگی غیرممکن است.

با آگاهی از این نکات، والدین می‌توانند انتظار واقع‌بینانه‌ای از ویژگی‌های ظاهری چشم نوزاد خود داشته باشند و نگرانی‌های غیرضروری را کاهش دهند.

جمع‌بندی

رنگ چشم نوزاد نتیجه ترکیبی از ژنتیک و میزان ملانین در عنبیه است و تغییر آن، طی ماه‌ها و حتی تا چند سال ادامه دارد. بیشتر تغییرات در ۶ تا ۱۲ ماه اول رخ می‌دهد و بعد از آن، این رنگ به تدریج تثبیت می‌شود. والدین باید صبور باشند و بدانند که تشخیص رنگ چشم نوزاد در روزها یا هفته‌های اول تقریبا غیرممکن است. همچنین با رعایت این نکات می‌توانند تغییرات رنگ چشم کودکان خود را بهتر دنبال کرده و از زیبایی منحصر به فرد چشم‌های فرزند خود لذت ببرند.

سوالات متداول

منابع

Healthline  –The Bump