فشار داخل چشم یکی از عوامل مهم در سلامت بینایی است. وقتی فشار چشم از حد طبیعی بالاتر می‌رود، به عصب بینایی آسیب می‌رسد و احتمال بروز بیماری‌هایی مثل گلوکوم (آب سیاه) افزایش پیدا می‌کند. خیلی از افراد تصور می‌کنند بالا رفتن فشار چشم فقط به دلایل ژنتیکی یا افزایش سن مربوط است، اما در واقع رژیم غذایی هم نقش قابل‌توجهی در این زمینه دارد. در این مطلب به زبان ساده توضیح می‌دهیم چه غذاهایی فشار چشم را بالا می‌برند، کدام خوراکی‌ها برای فشار چشم مضرند و چطور می‌توان با انتخاب‌های غذایی درست از سلامت چشم‌ها محافظت کرد.
چرا تغذیه روی فشار چشم و بیماری گلوکوم تأثیر دارد؟
چشم هم مثل سایر اندام‌های بدن تحت‌تأثیر تغذیه است. فشار داخل چشم (IOP) به تعادل میان تولید و خروج مایعی به نام «زلالیه» بستگی دارد. هر عاملی که باعث احتباس مایع در بدن، تغییر در جریان خون یا افزایش التهاب شود، می‌تواند فشار داخل چشم را هم تغییر دهد.
رژیم‌های پرنمک و پرچرب معمولاً باعث احتباس آب و افزایش فشار خون می‌شوند، و از آنجا که سیستم گردش خون چشم با سایر قسمت‌های بدن در ارتباط است، این تغییرات روی چشم هم اثر می‌گذارد.
همچنین تحقیقات جدید در نشریه Frontiers in Nutrition و American Academy of Ophthalmology نشان می‌دهد رژیم‌های غذایی سرشار از قند و چربی‌های اشباع می‌توانند از طریق افزایش التهاب و استرس اکسیداتیو، شرایطی را فراهم کنند که پیشرفت بیماری گلوکوم تسریع شود.
به زبان ساده، تغذیه‌ی ناسالم ممکن است به مرور زمان تعادل فشار چشم را بر هم بزند و خطر آسیب به عصب بینایی را بیشتر کند.
معاینات دوره‌ای چشم در تریتا
متن: سلامت چشم خود را با معاینات دوره‌ای در کلینیک تریتا تضمین کنید. تشخیص زودهنگام فشار چشم و سایر اختلالات بینایی، کلید پیشگیری و حفظ سلامت بینایی است.
چه غذاهایی فشار چشم را بالا می‌برند؟
در ادامه گروه‌هایی از غذاها را بررسی می‌کنیم که طبق شواهد علمی و مطالعات مختلف، می‌توانند باعث افزایش فشار چشم شوند.
توجه داشته باشید که این غذاها الزاماً برای همه افراد خطرناک نیستند، اما در کسانی که مستعد گلوکوم یا افزایش فشار چشم هستند، مصرف زیادشان توصیه نمی‌شود.
غذاهای پرنمک و شور: آیا نمک باعث افزایش فشار چشم می‌شود؟
نمک زیاد یکی از متهمان اصلی افزایش فشار در بدن است. مصرف زیاد سدیم باعث می‌شود آب بیشتری در بافت‌ها و خون باقی بماند و در نتیجه فشار مایعات در بدن بالا برود. این اتفاق ممکن است روی فشار داخل چشم هم اثر بگذارد.
مطالعات انجام‌شده در Thessaloniki Eye Study نشان داده‌اند که مصرف بالای نمک با افزایش احتمال بروز گلوکوم در برخی افراد همراه بوده است.
غذاهای زیر از منابع پنهان نمک محسوب می‌شوند و باید با احتیاط مصرف شوند:
- چیپس و پفک
- سوسیس و کالباس
- پنیرهای شور
- ترشی و خیارشور
- فست‌فودهایی مثل پیتزا و سیب‌زمینی سرخ‌کرده
نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه، چای غلیظ، نوشابه انرژی‌زا)
کافئین به‌طور موقت می‌تواند فشار داخل چشم را افزایش دهد. این اثر معمولاً کوتاه‌مدت است، اما در افرادی که زمینه‌ی گلوکوم دارند، همین افزایش جزئی ممکن است اهمیت پیدا کند.
بر اساس مرور مقالات منتشرشده در Journal of Ophthalmology، مصرف زیاد کافئین (بیش از ۳ فنجان قهوه در روز) می‌تواند فشار چشم را به‌طور قابل‌توجهی بالا ببرد.
نمونه‌هایی از نوشیدنی‌های پرکافئین که باید در مصرفشان تعادل رعایت شود:
- قهوه اسپرسو و نسکافه
- چای سیاه پررنگ
- نوشابه‌های انرژی‌زا
- شکلات تلخ و کاکائو
غذاهای فرآوری‌شده و صنعتی باعث افزایش فشار چشم می‌شوند
غذاهای فرآوری‌شده معمولاً ترکیبی از نمک زیاد، چربی‌های ترانس، قند بالا و افزودنی‌های شیمیایی هستند. این مواد باعث افزایش التهاب، چاقی، فشار خون بالا و در نهایت اختلال در عملکرد عروق چشم می‌شوند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ در مجله Frontiers in Nutrition نشان داد که مصرف زیاد غذاهای فوق‌فرآوری‌شده با افزایش خطر گلوکوم در بزرگسالان ارتباط دارد.
نمونه‌ای از این غذاها عبارت‌اند از:
- سوسیس و کالباس
- ناگت و فست‌فود
- بیسکویت، شیرینی صنعتی و کیک بسته‌بندی‌شده
- نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های قندی
- تنقلات بسته‌بندی‌شده (اسنک‌ها و چیپس‌ها)
چاشنی‌های صنعتی و MSG
برخی چاشنی‌های آماده و افزودنی‌هایی مثل مونو سدیم گلوتامات (MSG) که در غذاهای رستورانی و فست‌فودها استفاده می‌شوند، ممکن است باعث افزایش التهاب سیستمیک در بدن شوند و جزو غذاهای مضر برای فشار چشم هستند. مصرف طولانی‌مدت این مواد نه‌تنها برای سلامت عمومی مضر است، بلکه در افراد حساس می‌تواند به تشدید علائم فشار چشم هم منجر شود.
بهتر است بیماران مستعد فشار چشم از مصرف غذاهای آماده، سوپ‌های بسته‌بندی و ادویه‌های صنعتی پرهیز کنند.
چربی‌های اشباع و ترانس
چربی‌های اشباع و ترانس در صورت مصرف زیاد باعث تنگ شدن عروق و کاهش جریان خون به عصب بینایی می‌شوند. این وضعیت می‌تواند به مرور زمان ریسک افزایش فشار چشم و آسیب به بافت عصبی را بالا ببرد.
منابع اصلی این نوع چربی‌ها عبارت‌اند از:
- کره و مارگارین
- گوشت‌های چرب و سرخ‌شده
- فست‌فود و سیب‌زمینی سرخ‌شده
- محصولات لبنی پرچرب
به جای این چربی‌ها، استفاده از روغن زیتون، ماهی‌های چرب و مغزها (مثل گردو و بادام) انتخاب بهتری است.
مصرف زیاد الکل و مایعات در زمان کوتاه
الکل در مقادیر بالا می‌تواند باعث تغییرات ناگهانی در فشار خون و جریان مایعات بدن شود و در نتیجه روی فشار چشم تأثیر بگذارد. همچنین نوشیدن حجم زیادی آب در مدت کوتاه (مثلاً بیش از ۱ لیتر در کمتر از ۱۰ دقیقه) هم می‌تواند به‌طور موقت فشار داخل چشم را بالا ببرد.
پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند مصرف مایعات در طول روز به‌صورت تدریجی باشد، نه در یک وعده.
غذاهای شیرین و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده
چه غذاهایی فشار چشم را بالا می‌برد؟ قطعا مواد شیرین یکی از اصلی‌ترین جواب‌های این سوال استت.
مصرف زیاد شکر و مواد قندی یکی از عوامل التهاب عمومی بدن است. قند زیاد باعث نوسان قند خون و آسیب به عروق شبکیه می‌شود. رافرادی که دیابت دارند یا در معرض آن هستند باید بیشتر مراقب باشند، زیرا قند بالا می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر افزایش فشار چشم اثر بگذارد.
علاوه بر شیرینی‌ها و نوشابه‌ها، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده مانند نان سفید، ماکارونی سفید، برنج سفید و غلات صبحانه‌ی شیرین هم باید محدود شوند؛ این مواد باعث افزایش سریع قند خون و افزایش خطر التهاب در بافت‌های چشم می‌شوند.
غذاهایی که تأثیرشان بر فشار چشم هنوز قطعی نیست
بعضی از خوراکی‌ها در مطالعات مختلف نتایج متناقضی داشته‌اند. مثلاً درباره کافئین در مقدار کم تا متوسط هنوز شواهد کافی وجود ندارد که بتوان آن را به‌طور کامل مضر یا بی‌ضرر دانست.
همچنین رژیم‌های بسیار کم‌چرب، در بعضی افراد ممکن است به کمبود ویتامین‌های محلول در چربی (مثل A و E) منجر شود که برای سلامت چشم ضروری‌اند.
- به همین دلیل، هیچ ماده غذایی به‌تنهایی مقصر یا نجات‌دهنده نیست؛ تعادل و تنوع در رژیم مهم‌تر است.
رژیم غذایی مناسب برای کاهش فشار چشم
اگر فشار چشم بالا دارید یا در خانواده‌تان سابقه گلوکوم وجود دارد، رژیم غذایی متعادل و سالم می‌تواند نقش محافظتی داشته باشد.
الگوی تغذیه‌ای مناسب برای فشار چشم
پژوهش‌های انجام‌شده در Frontiers in Nutrition و American Academy of Ophthalmology نشان می‌دهند الگوی مدیترانه‌ای (سرشار از میوه، سبزی، ماهی و روغن زیتون) می‌تواند در کاهش التهاب و بهبود جریان خون چشم مؤثر باشد.
کنترل نمک، قند و چربی در رژیم روزانه
کاهش مصرف نمک، حذف غذاهای فرآوری‌شده و محدود کردن چربی‌های ترانس از گام‌های کلیدی برای پیشگیری از افزایش فشار چشم هستند.
مواد مغذی مفید برای کاهش فشار چشم
مصرف غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان، نیترات‌های طبیعی و اسیدهای چرب امگا ۳ به سلامت عصب بینایی کمک می‌کند.
غذاهای پیشنهادی:
- سبزیجات برگ‌سبز (اسفناج، کلم، جعفری)
- میوه‌های سرشار از ویتامین C مثل پرتقال و کیوی
- ماهی‌های چرب مثل سالمون و تن
- مغزها و دانه‌ها
توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران با فشار چشم بالا
چه مقدار نمک و کافئین مجاز است؟
مصرف نمک روزانه نباید بیش از ۵ گرم باشد (تقریباً معادل یک قاشق چای‌خوری).
در مورد کافئین نیز مصرف ۱ تا ۲ فنجان قهوه در روز برای اغلب افراد بی‌خطر است، اما در بیماران گلوکومی بهتر است کمتر باشد.
قبل از تغییر رژیم غذایی چه باید کرد؟
اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید یا سابقه بیماری‌های چشمی دارید، حتماً با چشم‌پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. برخی تغییرات ناگهانی در رژیم (مثل حذف کامل کافئین یا نمک) ممکن است روی وضعیت عمومی بدن اثر بگذارد.
سوالات متداول درباره غذاهای مضر برای فشار چشم
مصرف زیاد قهوه ممکن است به‌صورت موقت فشار چشم را افزایش دهد. در افراد سالم معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما برای کسانی که دچار گلوکوم هستند، بهتر است محدود شود.
نه، بدن به مقدار کمی سدیم نیاز دارد. هدف، کاهش مصرف بیش‌از‌حد نمک است نه حذف کامل آن.
رژیم مدیترانه‌ای با مصرف زیاد سبزیجات، میوه‌ها، ماهی و روغن‌های سالم، یکی از بهترین الگوها برای کاهش التهاب و حفظ سلامت چشم به شمار می‌رود.
افرادی که سابقه خانوادگی بیماری دارند یا جهش ژنتیکی مرتبط داشته باشند.
تشخیص زودهنگام، مراقبت منظم چشم، استفاده از روش‌های حمایتی و مشارکت در مطالعات بالینی.
خدمات پیشرفته چشم‌پزشکی در تریتا
تریتا با ارائه خدمات تخصصی شامل معاینات کامل چشم، تشخیص بیماری‌های چشمی، درمان بیماری‌های شبکیه و عصب بینایی، جراحی‌های پیشرفته چشم مانند آب مروارید و لیزیک، و پیگیری برنامه‌های درمانی اختصاصی، همراه مطمئن شما در حفظ سلامت بینایی است.
برای دسترسی به خدمات تخصصی و رزرو نوبت، همین امروز اقدام کنید.
جمع‌بندی نهایی مطلب چه غذاهایی فشار چشم را بالا می‌برد؟
بالا رفتن فشار چشم دلایل مختلفی دارد، اما تغذیه بدون شک نقش مهمی در پیشگیری و کنترل آن ایفا می‌کند.
رعایت تعادل در مصرف نمک، قهوه، غذاهای فرآوری‌شده و چربی‌های اشباع در کنار یک رژیم سرشار از میوه، سبزی و امگا ۳ می‌تواند به حفظ سلامت چشم‌ها کمک کند.
اگر در خانواده‌تان سابقه‌ی گلوکوم وجود دارد یا دچار افزایش فشار چشم هستید، تغییر سبک تغذیه زیر نظر پزشک می‌تواند تفاوت بزرگی در روند پیشرفت بیماری ایجاد کند.
منابع:
